W czwartek, 31 lipca władze Siedlec uczciły 70. rocznicę oswobodzenie Siedlec spod okupacji niemieckiej, złożeniem kwiatów i zapaleniem zniczy pod tablicą upamiętniającą poległych w ramach akcji "Burza" żołnierzy Armii Krajowej.

Władze miasta reprezentowali prezydent Wojciech Kudelski, wiceprezydent Jarosław Głowacki i skarbnik Kazimierz Paryła. Symboliczne róże pojawiły się także pod tablicami pamiątkowymi wmurowanymi w gmachy: elektrowni, gimnazjum "Żółkiewskiego" oraz filary wiaduktów łukowskiego i garwolińskiego. Te ważne dla miasta obiekty uratowali przed wysadzeniem przez Niemców żołnierze siedleckiego "Kedywu" Armii Krajowej pod dowództwem ppor. Czesława Dylewicza, ps. "Krukowski".

Młodszym Czytelnikom warto w tym miejscu przybliżyć najważniejsze fakty z przebiegu akcji Burza w Siedlcach. Dosyć obszernie omówiła je Anna Charczuk w pracy "Siedlce w strukturach Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej. Praca ta została opublikowana w Szkicach Podlaskich nr 13 z 2005 r.

AKCJA BURZA w Siedlcach


Plan akcji "Burza" przewidywał dla I batalionu 22 pp (obwód Siedlce) następujące zdania: zabezpieczenie obiektów przemysłowych i użyteczności publicznej Siedlec (w tym elektrowni), ochronę mienia ludności cywilnej przed rabunkiem i grabieżą, nękanie wycofujących się z miasta Niemców, opanowanie lotniska. I batalion 22 pp AK liczył 28 przeliczeniowych plutonów szkieletowych. Dowodził nim mjr Marian Zawarczyński "Ziemowit", którego sztab mieścił się w Krzymoszach . Przygotowania do "Burzy" rozpoczęły się już 20 lipca 1944 r. W tym dniu odbyła się odprawa w Siedlcach dowódców oddziałów przewidzianych do mobilizacji. 24 lipca 1944 r. na odprawie dowódców podokręgów gen. Skroczyński nakazał wykonanie "Burzy" i odtwarzania Sił Zbrojnych na terenie Obszaru I Warszawskiego. Walki ze strażami tylnymi wycofujących się wojsk niemieckich i trwały tu od 24 do 31 lipca.
Głównym zadaniem oddziałów zmobilizowanych do "Burzy" było opanowanie miasta Siedlce i nie dopuszczenie do jego zniszczenia przez wycofujący się Wehrmacht. Akcja Burza rozpoczęła się w mieście 24 lipca 1944 r. Na przedpola Siedlec dotarły podpodziały 2 Korpusu Kawaleryjskiego Gwardii gen. W. Kriukowa i 11 Samodzielnego Korpusu Pancernego gen. F. Rudkina. Próba wzięcia umocnionego miasta z marszu zakończyła się niepowodzeniem. Niemcy obsadzili ten odcinek obrony oddziałami 3 DPanc. "Totenkopf" z 2 Armii. Na północ od Siedlec jej działania ubezpieczała 5 DPanc. SS "Wiking". Saperzy niemieccy dokonali zaminowania miasta. Walki na przedpolach Siedlec prowadziły radzieckie oddziały od wschodu i południa miasta. Rozpoczęło się oblężenie Siedlec.
Miasto w planie operacyjnym AK było podzielone na ogniska walki, które miały zdobywać grupy uderzeniowe kierowane przez kpt. Piotra Pryszmonta "Mona". AK miała opanować ważne budynki w mieście: koszary 22 pp i 9 pac, gmach starostwa, dworzec, elektrownię. Do opanowania Dworca Kolejowego w Siedlcach i koszar została wyznaczona grupa "Dworzec", dowodzona przez ppor. Tadeusza Ruszczyńskiego "Sokoła". W skład Grupy "Dworzec" wchodziły następujące plutony: 15 - "Orła", 16 - "Wrzosa II, 22 - "Rollina". Każda grupą pluton i drużyna były oznaczone kryptonimami. Wyrażały się one w numerze plutonu i pseudonimie dowódcy. Dodatkowo każda drużyna w plutonie była oznaczona numeracją. Każda pierwsza drużyna w plutonie otrzymała kryptonim "Hela", druga "Jadzia", trzecia - "Mania". Ułatwiało to konspiracje i rozpoznanie oddziałów

Trzon sił realizujących "Burzę" w Siedlcach stanowił batalion obwodu AK w sile około 100 żołnierzy pod dowództwem ppor. Czesława Dylewicza "Krukowski". Zadaniem zgrupowania ppor. "Krukowskiego" była obrona przed zniszczeniem elektrowni w Siedlcach, stacji wodociągów, gmachów o znaczeniu strategicznym oraz ich ochrona po wycofaniu się wojsk niemieckich. Miejscem koncentracji zgrupowania ppor. "Krukowskiego" była ul. Reymonta. W pobliżu, na ul. Cmentarnej, znajdował się magazyn broni. Patrole Kedywu przystąpiły do rozbrajania Niemców i rekwizycji broni na potrzeby oddziału. W czasie tych akcji dochodziło do starć z Niemcami. 25 lipca 1944 r. dwie kompanie I batalionu pod dowództwem ppor. "Krukowskiego" opanowały siedlecką elektrownię. Akcja odbicia elektrowni przez Niemców zakończyła się niepowodzeniem. Straty niemieckie wyniosły kilkunastu zabitych i rannych, straty własne - 3 poległych żołnierzy AK.
Sukcesem grupy ppor. "Krukowskiego" było rozpoznanie w oficerze niemieckim wziętym do niewoli dowódcy plutonu minerów. Znaleziono przy nim mapę z naniesionymi punktami do zaminowania . Pozwoliło to szybkiemu przeciwdziałaniu zniszczenia miasta. Tego samego dnia jeden z patroli "Krukowskiego" unieszkodliwił ładunki wybuchowe w bloku mieszkalnym przy ul. 22 Pułku Piechoty, w gmachach: banku, starostwa i poczty przy ul. Piłsudskiego, katedry, mostów garwolińskiego i łukowskiego oraz gimnazjum im. Żółkiewskiego. Uratowano również przed zniszczeniem zabytkowy siedlecki ratusz "Jacek" . Aby zapobiec ponownemu zaminowaniu tych obiektów obsadzono je patrolami AK.
29 lipca 1944 r. doszło do współdziałania batalionu ppor. Cz. Dylewicza "Krukowskiego" ze zgrupowaniem Armii Czerwonej. Batalion ppor. "Krukowskiego" przekazał wkraczającemu do Siedlec oddziałowi piechoty radzieckiej dane rozpoznawcze, łącznie z mapą rozmieszczenia niemieckich pozycji obronnych w Siedlcach. Dokonano wspólnego natarcia na pozycje niemieckie przy ul. Sokołowskiej. W czasie dojazdu do ul. Sokołowskiej pododdziały te zostały zaatakowane przez niemieckie działa ppanc. Niemcy zniszczyli 9 czołgów radzieckich, pozostałe 2 wycofały się z miasta łącznie z oddziałem piechoty. Nastąpiła ewakuacja rannych żołnierzy, których AK umieściła w szpitalu miejskim. Sytuacja oddziału ppor. Dylewicza stała się bardzo trudna. Niemcy pierścieniem otoczyli oddział AK, ostrzeliwując go z dział i moździerzy. W akcji "Burza" wziął także oddział VI Rejon Kolejowy AK w Siedlcach, zapobiegając zniszczeniu przez Niemców 16 parowozów i maszyn w parowozowni.
30 lipca 1944 r. Niemcy wzmocnili ostrzał artylerii przy ul. Cmentarnej i Reymonta, ppor. Cz. Dylewicz "Krukowski" zarządził przedostanie się batalionu na stronę niemiecką w okolice koszar 9 pal. Zakończyło się to niepowodzeniem, bowiem w pobliżu mostu garwolińskiego oddział AK został zaatakowany silnym ogniem ckm i zatrzymany. Zginęło 2 żołnierzy AK. Byli to: Roman Gostkowski "Wesoły" i Henryk Tokarski "Oset".


W walkach o Siedlce poległo 6 żołnierzy AK, a 5 zostało rannych. Ponadto 2 żołnierzy Kedywu trafiło do niewoli, podczas wycofywania się Niemców do Sokołowa Podlaskiego zostali oni rozstrzelani. Byli to: Jan Ołdakowski "Mętniak" i Józef Wołosz "Jog". 31 lipca 1944 r. Siedlce zostały zajęte przez 129 Korpus Armii, 2 Korpus Kawaleryjski Gwardii gen. W. Kriukowa i 11 Samodzielny Korpus Pancerny gen. F. Rudkina89. W wyzwolonych Siedlcach władzę przejęła Delegatura RP i AK. Stanowisko starosty sprawował Zygmunt Chrzanowski "Lisiecki" (Delegat Powiatowy RP), został on aresztowany po wkroczeniu NKWD. Batalion "Krukowskiego" wrócił do konspiracji. 4 sierpnia 1944 r. inspektor siedlecki mjr Lucjan Szymański "Janczar" zarządził rozwiązanie I batalionu 22 pp, ukrycie broni i powrót do konspiracji. Stało się to po aresztowaniu dowódcy 8 DP przez NKWD. Komendant obwodu i dowódca I batalionu 22 pp AK z oficerami zameldowali się u władz administracyjnych w mieście90. Rozpoczęły się jednak aresztowania żołnierzy AK przez NKWD.

Anna Charczuk

SIEDLCE W STRUKTURACH ZWIĄZKU WALKI ZBROJNEJ - ARMII KRAJOWEJ w Szkice Podlaskie nr 13 z 2005 r.